Η κατάποση είναι μια καθημερινή διαδικασία, στην οποία υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν αφιερώνουμε ιδιαίτερη προσοχή. Είναι μία ενέργεια που κάνουμε περίπου 600 φορές ημερησίως.
Ο όρος δυσφαγία καλείται να περιγράψει τις δυσκολίες στη μάσηση και την κατάποση υγρών και στερεών τροφών καθώς αυτές μεταφέρονται από τη στοματική κοιλότητα στο στομάχι. Η δυσφαγία εμφανίζεται σε παιδιά και ενήλικες.
Τα συνηθέστερα αίτια δυσφαγίας είναι τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, οι όγκοι εγκεφάλου, η παρατεταμένη σίτιση με ρινογαστρικό καθετήρα (Levin) ή γαστροστομία, η παρατεταμένη διαμονή σε ΜΕΘ, κάποια χρόνια νευρολογική πάθηση ακόμα και ψυχιατρικές νόσοι.
Για μία φυσιολογική κατάποση απαιτείται ένα υγιές νευρικό σύστημα, ορισμένες δομικές προϋποθέσεις στην περιοχή του φάρυγγα και του λάρυγγα, καθώς επίσης και ένα λειτουργικά ικανό μυϊκό σύστημα. Συγκεκριμένα απαιτείται ο συντονισμός και ο έλεγχος 50 μυϊκών ομάδων και 5 κρανιακών νεύρων.
Η κατάποση είναι μια δυναμική διαδικασία, η οποία πραγματοποιείται σε 3 στάδια το στοματικό, το φαρυγγικό και το οισοφαγικό.
Στοματικό στάδιο
Το στοματικό στάδιο αφορά το χειρισμό της τροφής έτσι, ώστε να διαμορφωθεί μία ενιαία μάζα (βλωμός/μπουκιά), η οποία θα προωθηθεί προς το φάρυγγα.
Φαρυγγικό στάδιο
Το φαρυγγικό στάδιο κατά το οποίο ενεργοποιείται το αντανακλαστικό της κατάποσης, προωθώντας το βλωμό προς τον οισοφάγο καθώς κλείνει η αναπνευστική οδός (λάρυγγας-τραχεία), για να αποφευχθεί η είσοδος του βλωμού στον αεραγωγό και κατά συνέπεια ο πνιγμός.
Oισοφαγικό στάδιο
Το οισοφαγικό στάδιο κατά το οποίο μεταφέρεται ο βλωμός από τον οισοφάγο στο στομάχι.
Η δυσφαγία μπορεί να αξιολογηθεί με δυο τρόπους, με την κλινική λογοθεραπευτική εξέταση και με την απεικονιστική εξέταση από εξειδικευμένο ωτορινολαρυγγολόγο (fees, λαρυγγοσκόπηση, βίντεο – ακτινοσκόπηση).
Ένας ασθενής με δυσφαγία κινδυνεύει άμεσα από υποσιτισμό και αφυδάτωση. Επιπλέον η δυσφαγία σχετίζεται με υψηλό κίνδυνο εισρόφησης υγρών ή στερεών τροφών στους πνεύμονες, γεγονός που μπορεί να επιφέρει πνευμονία, ενώ οι παρατεταμένες εισροφήσεις στους πνεύμονες μπορεί να αποβούν μοιραίες.
Φανερά συμπτώματα δυσφαγίας μπορεί να είναι:
- ο βήχας
- ο πνιγμός
- τα υπολείμματα τροφής στο στόμα μετά από κάθε γεύμα
- η υγρή φωνή μετά την κατάποση
- η έντονη προσπάθεια για κατάποση ή μάσηση
- η δυσφωνία (αδύναμη ή βραχνή φωνή)
- η σιελόρροια
- η διαφυγή υγρής ή στερεάς τροφής από το στόμα ή από τη μύτη
- η αίσθηση ‘σκαλώματος’ τροφής στο λαιμό
- το συχνό καθάρισμα του λαιμού
- η αναίτια απώλεια βάρους
- ο πυρετός και φυσικά οι συχνές αναπνευστικές λοιμώξεις.
Η αντιμετώπιση της δυσφαγίας γίνεται από εξειδικευμένο λογοθεραπευτή σε συνεργασία με τη διεπιστημονική ομάδα (ΩΡΛ, διατροφολόγο, νοσηλευτή, θεράποντα ιατρό, φυσικοθεραπευτή).
Ένας εξειδικευμένος λογοθεραπευτής, αξιολογεί τα προβλήματα κατάποσης και καθορίζει ένα θεραπευτικό πλάνο. Σήμερα υπάρχουν σύγχρονες θεραπευτικές μέθοδοι που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην αποκατάσταση της δυσφαγίας. Σε μερικές περιπτώσεις απαιτείται ο ασθενής να υποβληθεί σε ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις ώστε να εκτιμηθεί η παρουσία εισρόφησης ή σιωπηρής εισρόφησης. Αυτές οι εξετάσεις επιπλέον χρησιμεύουν ως μέσο ανατροφοδότησης στους θεραπευτικούς χειρισμούς που δοκιμάζει ο λογοθεραπευτής, με σκοπό την ασφαλέστερη και αποτελεσματικότερη κατάποση του ασθενή.
Η στοματική σίτιση εκτός από βιολογικά οφέλη προσφέρει τεράστια ψυχολογικά οφέλη και ποιότητα ζωής στους ασθενείς και τις οικογένειες τους.